ایلامی میانه ( حدود 1100 – 1450 ق.م. )

از چگونگی به پایان رسیدن سلسله سوکل مخ ها و نیز از چگونگی بر روی کار آمدن خاندان ایگی هلکی، آگاهی چندانی در دست نیست . سه شخص که دارای عنوان پادشاه شوش و انشان هستند ، به نامهای کیدینو ( Kidinu  ) وتن / دن روهوراتیر ( دوم ) ( Tan/Dan –Ruhuratir  ) و این شوشینک – شر – ایلانی (In-shusinak-shar-Ilami  ) می باشند . مدارک یافته شده در هفت تپه متعلق به زمان تپتی – اهر
( Tepti-Ahar  ) پادشاه شوش و انشان است . البته ، بیشتر گمان برده می شود که وی یکی از فرمانروایان سلسله سوکل مخ ها بوده است ، اما به کارگیری نام سالی از آن کدشمن _ انلیل اول Kadashman-Enlil  = ( Kadashman-d.DUR.GL ) ( مرگ در 1374ق.م. ). در مهری که دارای نام تپتی اهر است ، زمان فرمانروایی وی را به حدود سال 1360 ق.م. می رساند. بر اساس یک گل نبشته تاریخ نگاری بابلی ، کوری گلزوی دوم (Kurigalzu  ) ( 1324 –1345 ق.م.) پادشاه کاشی بابل یورش برده و هورپتیل ( Horpatila ) پادشاه ایلام ( Elammat ) را شکست داده است .

از قرنهای سیزدهم و دوازدهم ق.م. نوشته های بسیارارزشمندی از شاهان این دوره بر جای مانده است . از نخستین پادشاهان ایلامی میانه ، تنها نامهایی بر جای مانده است که بزرگترین پادشاه تاریخ ایلام به نام شیلهک – این شوشینک ( Shilhak-In-shushinak  ) در فهرستهای خود به هنگام بازسازی پرستشگاه خداوند "این شوشینک " در شهر شوش ، از آنان نام برده است . وی نخست از دو پسر ایگی –هلکی ( lgi/e-Halki   ) به نامهای پهیر – ایشن ( Pahir-Ishshan  ) و اتر – کیته (Attar-Kitah  ) بلافاصله پس از شاهان سلسله سوکل مخ ها یاد می کند که به احتمال ، سه نسل پیش از کیدن – هوترن ( Kidin-Hutran  ) بوده اند . دو نوشته یافت شده از ده نو ، گواه بر فرمانروایی ایگی – هلکی پیش از دو فرزندش است .
پس از اتر کیته – پسروی هومبن –نومن ( Humban-numena ) به پائشاهی رسید که پرستشگاهی در لیان ( بوشهر ) بنا می کند. از وی ، نوشته أی اهدایی به اکدی و پاره آجری که برآن تنها بخشی از نام او باقی مانده ، برجاست . شیلهک این شوشینک از وی به عنوان سازنده ( بازسازنده ) پرستشگاه خداوند این شوشینک پیش از خود یاد کرده و او را از فرزندان سوکل مخ بزرگ ، شیلهه خوانده است .
پس از هومبن – نومن ، پسر وی به نام اونتش – گل / نپیریش ( Untash-d.Gal/Napirisha  ) به پادشاهی رسیدو به احتمال ، پادشاهی وی همزمان با پادشاهی شولمانو- اشریداول ( Shulmanu-Asharid  ) , ( 1245 – 1247 ق.م. ) پادشاه آشور ، و کدشمن – انیل دوم ( Kabashman  ) ( 1256-1264 ق.م. ) پادشاهان کاشی بابل بوده باشد.
وی در 42 کیلومتری جنوب شرقی شوش پرستشگاه بزرگ چغازنبیل را در شهر آل – اونتش – گل / نپیریش  ( شهر اونتش گل / نپیریش )  ک امروز بزرگترین و سالمترین زیگورات بر جای مانده در ایران و بین النهرین است . برای خدایان شوش و ایلام ، به ویژه خداوند این شوشینک ساخت . همچنین ، از کارهای ساختمانی و بازسازی شوش نیز –غافل نبود . با پیدایش سستی در فرمانروایی کشتی – لییش چهارم ( Kashti-Liliash ) ( 1235 – 1242 ق.م. )پادشاه بابل ، اونتش گل / نپیریش بر بین النهرین تاخت و با غنیمتهای بسیار که در بردارنده تندیسهای خدایانی چند نیز بود، به شوش باز گشت .
در بیست سال پادشاهی اونتش گل/نپیریش ، ایلام از انزوای تاریخی خود بیرون آمد و بار دیگر ، در پهنه سیاست روز منطقه فعال شد .
پس از مرگ اونتش- گل /نپیریش ،شخصی به نام اونپتر / گل نپیریش ( GAL/Napirisha – Unpatar  ) به پادشاهی رسیده که گفته شده پدرش پهیر ایشن ( Pahir-Ishshan  ) نام داشته است . ب احتمال زیاد ، این پهیر – ایشن نمی توانسته عموی هومبن – نومن – پدر اونتش – گل / نپیریش بوده باشد، شاید از نوادگانش باشد . در زمان فرمانروایی این پادشاه در آشور توکولتی – نینورت ( Tukulti-Ninurta) ( 1208-1244 ق.م.) به گسترش قلمرو خود پرداخت و در حمله به بابل کشتی لییش چهارم را به اسارت به آشور برد وشاهی دست نشانده خود را به پادشاهی بابل منصوب کرد. در بازگشت از بابل ایلامیان وادار به باز پس نشینی از کناره های رودخانه کرخه شدند که در تسلط خود داشتند .
گفته شده که پس از مرگ اونتش – گل / نپیریش به مدت یکسال همسر وی به نام نپیر – اسو ( Napir-Asu  ) که پیکره أی مفرغی به وزن 2200 کیلو ( بدون سر ) از وی برجای مانده، پادشاه ایلام شده است. اما ، مدرکی که این را تایید کند وجود ندارد .
پس از او نپتر – گل / نپیریش ، برادرش به نام کیدین هوترن ( Kidin –Hutran ) به پادشاهی رسید که به احتمال ، حدود بیست سال پادشاهی کرده است . کیدین هوترن با استفاده از ناتوانی پادشاهان کاشی بابل ، دو بار بر بین النهرین تاخت و با غنیمتهای بسیار ، به شوش بازگشت .با وجود این دو یورش موفقیت آمیز ، بابل همچنان زیر سلطه آشور باقی ماند.
پس از کیدین هوترن ،شخصی به نام " هلوتوش/ هلودوش – این شوشینک " سلسله جدید و نیرومندی را در ایلام پایه گذاری کرد که به مدت حدود پنجاه سال ،نیرومندترین نیروی سیاسی و نظامی منطقه بوده است .
شوتروک – نهونت ( Shutruk-Nahhunte ) پس از هلو دوش – این شوشینک به پادشاهی رسید. وی با استفاده از زمان مناسب به همراه پسر خود ، کوتیر – نهونت ( Kutir-Nahhunte ) بربابل تاخت ( 1160 ق.م. ) و شکست سختی را بر پادشاه آن زبت – شوم- ایدی (Zababa-shum-iddina   ) وارد کرد وسبب سرنگونی وی شد. شوتروک – نهونت در بازگشت به شوش ، انبوهی از غنیمتهای جنگی را چون ستون قانون حمورابی ، سنگ یادبود من – ایشتو – سو اکدی و با خود به شوش آورد.
سه سال بعد ، 1157ق.م. کوتیر –  نهونت موفق شد آخرین پادشاه سلسله کاشی ها به نام انلیل – نادین-آخ ( Enlil- nadin-ahe ) را دستگیر و به همراه تعداد زیادی از بینالنهرینیها به ایلام بفرستد . کوتیر- نهونت که پس از پدر به پادشاهی رسیده بود ، با غنیمتهای بسیار ، از جمله : پیکر خداوند مردوک ، خدای بابل و پیکره های دیگر خدایان بین النهرین به شوش باز گشت . ب اسارت بردن خداوند مردوک ، تا"ثیر بسیاری بر روحیه مردم بین النهرین گذاشت و سبب شده که چهار دهه بعد ، بین النهرینیها بر ایلام بتازند و آن پیکره را بار دیگر به بابل بازگردانند .
پس از مرگ کوتیر – نهونت در حدود سال 1140 ق.م. برادرش شیلهک این ش.شینک ( Shilhak-In-Shushinak  ) که بی گمان بزرگترین پادشاه تاریخ ایلام بود، به پادشاهی رسید. وی با هشت بار لشکرکشی ، دامنه سلطه ایلام را تا نواحی کرکوک و کوههای غربی زاگرس گسترش داد. به احتمال زیاد وی، سبب اختلال در حکومت آشور شد ومسبب قتل" آشور-دان " اول ( Ashshurdan ) ( 1134-1179 ق.م. ) گشت . همچنین ، یک بار نیز به بابل که به احتمال شورشهایی در آن پدید آمده بود تاخت و تا بابل و فرات پیش رفت . شیلهک – این – شوشینک پس از مرگ برادر ، با همسر وی نهونت – اوتو ( Nahhunte-Utou  ) ازدواج کرد و در همه نوشته ها ، همواره برای وی و فرزندانی که از برادرش بودند در خواست طول عمر وشادی و خوشی کرده است .
از شیلهک – این – شوشینک نوشته های بسیاری بر جای مانده است .نبشته های پیروزیها و آبادانیهایش . وی ، به هنگام نو سازی پرستشگاههای گوناگون ، از شاهان گذشته أی که برای نوسازی آن پرستشگاه کوشش کرده بودند نام برده است . از این رو ، فهرست طویلی از پادشاهان گذشته ایلام برای ما به یادگار گذاشته است .
پس از مرگ شیلهک این شوشینک ، پسر وی " هوتلودوش – این شوشینک " (     Hutelludus-In-Shushinak  ) به پادشاهی رسید. وی نیز همانند پدر، به نوسازی پرستشگاهها پرداخت . در زمان وی ، بابل و نواحی دجله از زیر چیرگی ایلام خارج شد و پادشاه بابل ، " نبوکدوری- اوصور" ( Nabu-kudurri-usur  ) ( 1103 –1124 ق.م.) دو حمله به خوزستان و شوش می کند که دومین آن ،در گرمترین روزهای تابستان خوزستان بود .
در این حمله ، هوتلودوش این شوشینک را وادار به گریز از شوش شد و نبوکدوری اوصور ، تندیس خداوند مردوک را از شوش به بابل بازگرداند . شاید با بازگشت نبوکدوری اوصور ، هوتلودوش – این- شوشینک به شوش باز گشته و آنجا را در اختیار خود گرفته باشد .
با پایان یافتن پادشاهی هوتلودوش این شوشینک، یک باره با سکوت کاملی در مورد ایلام و نیز بیشتر سرزمینهای خاور نزدیک روبه رو می شویم که کم و بیش نزدیک به دویست سال به درازا می کشد .
نوشته های ایلامی میانه قرن هشتم پیش از میلاد ، برادر هوتلودوش این شوشینک را به نام " شیلهین –همرو-لگمر " ( shilhina-Hamru-Lagamar ) پادشاه بعدی ایلام خوانده ، ولی در مورد این پادشاه ، سندی از زمان خود وی به دست نیامده است .